BASİT BİR YAY SARIMI OPERASYONU VE TEMEL EKİPMANLAR

BASİT BİR YAY SARIMI OPERASYONU VE TEMEL EKİPMANLAR

	Makine Teknolojilerinin; gelişen, değişen ve ilerleyen bir dünyada yerinde sayması gibi bir durumda
bulunması olamaz. Gelişen ve değişen bir dünyada bilgilerin sürekli güncelleşmesi ve yapılan işlemlerin mesleki eğitimde yeniden ele alınarak incelenmesi ve geliştirilmesi gerekmektedir. Bu gelişmelere paralel olarak sektörün ihtiyacı ve ara elemandan beklenen bilgi ve becerilerin sizlere verilebilmesi ve sektörde aranılan bir eleman olabilmeleri; bireylerin gelişmesine ve öğrendiklerini uygulamalarına bağlıdır. Bugün birçok sektörde kullanılan makineler ve elemanları imalat sektörünün bir ürünüdür. Bu sektörler içerisinde kullanılan makine elemanlarından yayların kullanım amaçları farklı farklıdır.
	Örneğin; otomobil ve birçok makinede titreşim ve darbeleri almada (amortisör yayları v.b.), sadece
darbeleri önlemede (tampon yayları v.b.), makine parçalarını aynı konumda tutmada (kalıp ve supap yayları v.b.), bir hareket meydana getirmede (saat zemberek yayları v.b.) kullanılan yaylar, torna tezgahında veya özel yay sarma tezgahlarında sarılarak kullanıma sunulurlar. Ayrıca yapılacak iş parçalarının hassas ve hızlı olarak işlenebilmesi için penslere bağlanarak tornalanması gerekir. Bu sayede zamandan ve işgücünden tasarruf edilir. Bununla beraber, makine sektöründe ucuz ve kaliteli mal satarak pazar payında istenilen konumda olunması sağlanacaktır.
	Bu amaçla elinizdeki modülle sizin daha önceki bilgi ve becerilerinize ilave olarak, Torna tezgahında
yay sarma, İş parçaların penslere bağlanarak tornalanması, konularında bilgi kazandırmayı amaçlamaktır.

1. TORNADA YAY SARMA

	1.1. Yaylar
		Üzerine etki eden çekme ve basma kuvvetini depo eden, kuvvet kalktığında depo ettiği enerjiyi
aynen ileten makine elemanına yay denir.
	1.1.1. Çeşitleri
	+	Basma yaylar
	+	Çekme yaylar
	+	Burulma yaylar
	+	Disk yaylar
	+	Spiral yaylar
	+	Yaprak yaylar

	1.1.2. Tel Çapının Tesbiti
		Tornada sarılacak yay telinin çapı tespit edilmeden önce, yayın çalışacağı ortamın belirlenmesi
gerekir. Yay, çalışacağı ortama, esneme miktarına, istenilen sertliğe, çalışacağı çapa, kaldıracağı yüke, uzama miktarına vb. göre belirlenerek sarılır. Yay sarılmadan önce çapının tesbitinde bazı formüller kullanılır.

	Yay ve elemanları;
		D	=	Tel çapı	(mm)		a	=	Halka boyu	(mm)
		Di	=	İç çap	(mm)		b	=	Sarılmada önceki tel boyu	(mm)
		Da	=	Dış çap	(mm)		n	=	Halka sayısı	(mm)
		Do	=	Ortalama çap	(mm)		k	=	Genleşme katsayısı	(mm)
		L	=	Yay boyu	(mm)		h	=	Yay adımı	(mm)

	Yay Hesabında Kullanılan Formüller
		Bir Halka Boyu	a	=	?(Do*?)²+h²			Gevşeme Miktarı	g	=	Di*h*k
		Tam Tel Boyu	b	=	a*n			Sarılan Yay Boyu	L	=	n*h

	Örnek;	Tel Çapı 3 mm olan, 5 mm adımlı ve 40 halka bulunan bir yayın iç çapı 20 mm, genleşme
	katsayısı 0,03 olduğuna göre;

a) Halka boyunu b) Tam tel boyunu c) Gevşeme miktarını d) Sarılan yay boyunu, bulunuz?

Verilenler;

D : 3mm

Di : 20mm

h : 5mm

n : 40

a) HALKA BOYU	a=?(Do*?)²+h²	Do=Di+D		c) GEVŞEME MİKTARI	g=Di*h*k
	a=?(23*3,14)²+5²	Do=20+3			g=20*5*0,03
	a=?5240,728	Do=23 mm			g=3 mm
	a=72,4 mm
b) TAM TEL BOYU	b=a*n b=72,4*40			d) SARILAN YAY BOYU	L=n*h L=40*5
	b=2896 mm				L=200 mm

	1.2. Malafa Hazırlanması
		Üzerine çeşitli iş parçalarının bağlanıp kolay ve daha hızlı işlenebilmesini sağlayan, yataklama görevi
gören, silindirik şeklinde, üzerinde kademeleri olan makine elemanına malafa denir.
		Torna tezgahında yayların sarılabilmesi için sarılacak yaya göre malafaların hesaplanarak bulunması
gerekir. Bulunan malafa çapı işlenerek veya hazır halde varsa torna tezgahına bağlayarak üzerine yayın sarılması gerekir. Malafa çapı, yay çapının hesaplanmasında kullanılan formüllerle beraber hesaplanır. ( Mç = Di-g )

	Örnek;	İç çapı 20 mm ve yayın gevşeme miktarı 3mm olan yayın sarılacağı malafa çapını bulunuz?
	Cevap;	Mç = Di-g	Mç = 20-3	Mç = 17 mm
		Mç=17 mm çapında malafa hazırlanarak torna tezgahına bağlanır ve üzerine yay sarılır.

	1.2.1. Malafanın torna tezgahında işlenmesi
		Yay Çapına Göre Malafa Seçilmesi veya
Tornalanması Sarılacak yay çapına göre malafa çapı hesaplanarak bulunur. Hesaplama sonucunda istenilen çapta malafa hazır olarak varsa torna tezgahına bağlanarak yay sarılır. Eğer hesaplanan çapa uygun malafa yoksa malafa malzemesi torna tezgahında silindirik işlenerek hazır hale getirilir. Hazırlanan malafanın bir ucuna yay telinin çapı genişliğinde merkezden delik delinir. Delinen delik, malafa aynaya bağlandığında dışarıda kalacak mesafede olmalıdır.

		1.2.2. Malafanın Tornaya Bağlanması
			Malafa silindirik şeklinde bir mil olduğu için,
	ayna punta arasına bağlanarak yay sarılır. Malafanın üzerinde delik delinen kısmı ayna tarafına gelecek şekilde, diğer ucu gezer puntanın konik ucuna gelecek şekilde bağlanmalıdır. Bağlama esnasında emniyet kurallarına uyulması, gezer punta tarafına yataklandırılacak malafanın punta deliğinin merkezde delinmiş olması gerekir. Punta deliği merkezden kaçık ise malafa dönerken salgı yapabilir.

	1.3.Tornanın Hazırlanması
		Torna tezgahında yay sarma işlemine başlanılmadan önce, tezgahın iyi tanınması, malafanın emniyet
kurallarına uygun bir şekilde bağlanması, yay sarma işleminde kulanılacak alet ve edavatın hazır hale getirilmesi gerekir.

	1.3.1.Kalemliğe Özel Sert Ağaçtan İki Takoz Bağlanması
		Torna tezgahının kalemliğine özel sert ağaç (gürgen, kayın v.b) takozlar, kalemlik ölçülerine uygun
şekilde iki adet hazırlanır. Ağaç takozların orta kısmına tel çapından daha küçük kanal açılır. Alt takoz kalemliğe oturtulur, kanal açılan yere telin rahat ilerleyebilmesi için yağlama yapılır. Yağlanan yere tel oturtularak üst takoz ile kapatılır. Takozlar kalemliğin sıkma civataları ile hafifçe sıkılır.

	1.3.2. Devir ve İlerlemenin Ayarlanması
		Tezgah devri düşük devire ayarlanır. Arabanın ilerlemesi, vida çekme işleminde olduğu gibi yayın
adımına göre, tezgah üzerindeki tablodan ayarlanır (çekme yaylarında yayın adımı telin çapına eşittir). Yay çekme işlemine başlamadan önce tezgahın makas kolunun kavratılması gerekir.

	1.4. Yayın Sarılması
		Yukarıdaki işlemler tamamlandıktan sonra tezgah çalıştırılır. Makas kavratılarak sol vida çeker gibi
yay, soldan sağa doğru veya ayna tarafından gezer punta tarafına doğru,yay adımına göre sarılır. Sarım işlemi bittikten sonra makas yukarı alınır, tezgah durdurulur. Ayna bir tur ters yönde döndürülerek yayın gerginliği giderilir. Yayın yerinden hızlı bir şekilde çıkması önlenir.

	1.4.1. Sarılan Yayın Kesilerek Malafadan Çıkarılması
		Sarılan yayın gerginliği alındıktan sonra istenilen yay boyu ölçüsünde uygun yerinden taşla, eğe, keski
veya pense yardımıyla tel kesilir. Kesilen yayı malafadan çıkarmak için gezer punta boşa alınarak punta geriye doğru çekilir. Malafa deliğine takılan telin ucu düzeltilerek tel delikten çıkarılır. Yay malafanın üzerinden çekilerek çıkartılır. Uç kısımları basit ayaklı zımpara taşında düzeltilerek yay kullanıma hazır hale getirilir.

	1.4.2. Güvenlik Tedbirleri
	+	Malafa aynaya ve gezer puntaya sıkı ve emniyetli bir şekilde bağlanmalıdır.
	+	Ağaç takozlar kalemliğe doğru bağlanmalı; yay sarma esnasında tel takozla arasından çıkarak tehlikeye yol açabilir.
	+	Yay telinin malafadan çıkarak bir kazaya sebebiyet vermemesi için malafa üzerine delinecek delik büyük delinmemeli ve tel geçtikten sonra uç kısmı biraz kıvrılmalıdır.
	+	Yay gergin durumda iken yay teli kesilmemeli, aksi halde önemli yaralanmalar sebep olur. Yayın gerginliği alındıktan sonra kesilmelidir.
	+	Yayı malafadan çıkarırken dikkatli olunmalı, yavaş ve dikkatlice çıkarılmalıdır.
	+	Yayın alın kısımları basit ayaklı zımpara taşında düzeltilirken, dikkat edilme kurallara uygun taşlanmalıdır.